Viêm não Nhật Bản là gì
Viêm não Nhật Bản, còn gọi là Japanese Encephalitis, là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus JEV tấn công hệ thần kinh trung ương. Đây là bệnh nguy hiểm có thể gây tử vong cao và để lại nhiều di chứng nặng nề về thần kinh, trí tuệ và vận động. Tại các nước châu Á, trong đó có Việt Nam, viêm não Nhật Bản là nguyên nhân hàng đầu gây viêm não do virus ở trẻ em.
Điểm đáng lưu ý là đến nay y học vẫn chưa tìm ra thuốc điều trị đặc hiệu cho căn bệnh này. Các biện pháp y tế chỉ có thể tập trung vào việc giảm triệu chứng, kiểm soát biến chứng và hỗ trợ hồi phục. Chính vì vậy, tiêm vắc xin phòng ngừa ngay từ sớm, bắt đầu khi trẻ đủ 9 tháng tuổi, là biện pháp phòng bệnh an toàn và hiệu quả nhất.
Viêm não Nhật Bản lây truyền như thế nào
Virus JEV được truyền từ động vật sang người thông qua muỗi Culex, thường được gọi là muỗi ruộng. Sau khi muỗi hút máu từ lợn hoặc chim hoang dã mang mầm bệnh, virus tồn tại trong cơ thể muỗi và được truyền sang người qua vết đốt.
Điều quan trọng là bệnh không lây trực tiếp từ người sang người. Việc tiếp xúc thông thường, ăn uống chung hay sinh hoạt cùng với người bệnh không làm lây truyền virus. Chính vì cơ chế lây này, viêm não Nhật Bản thường bùng phát mạnh ở những vùng có nhiều ao hồ, đồng ruộng, chuồng trại chăn nuôi lợn gần khu dân cư.
Những đối tượng có nguy cơ cao
Mọi lứa tuổi đều có thể mắc bệnh nếu chưa có miễn dịch với virus, tuy nhiên trẻ em dưới 15 tuổi là nhóm dễ bị ảnh hưởng nhất. Tỷ lệ mắc bệnh cao nhất nằm trong độ tuổi từ 5 đến 9 tuổi. Người lớn cũng có nguy cơ mắc bệnh nếu chưa từng được tiêm vắc xin, đặc biệt khi sống ở vùng lưu hành dịch hoặc đi du lịch, công tác tại khu vực có nhiều muỗi Culex.
Các nghiên cứu dịch tễ học cho thấy tỷ lệ mắc bệnh cao hơn ở nông thôn, nơi có nhiều ruộng lúa nước kết hợp chăn nuôi gia súc, đặc biệt là lợn. Đây chính là nguồn chứa virus lớn trong tự nhiên, đóng vai trò như ổ chứa trung gian để muỗi hút và truyền sang người.
Triệu chứng viêm não Nhật Bản
Bệnh tiến triển nhanh và thường được chia thành bốn giai đoạn rõ rệt.
Giai đoạn ủ bệnh kéo dài từ 5 đến 14 ngày, trung bình khoảng một tuần. Trong thời gian này, người bệnh không có biểu hiện rõ rệt.
Giai đoạn khởi phát bắt đầu khi virus vượt qua hàng rào máu não, gây phù não. Người bệnh đột ngột sốt cao 39 đến 40 độ, kèm theo đau đầu dữ dội, buồn nôn, nôn, đau bụng. Trẻ nhỏ đôi khi có biểu hiện giống ngộ độc tiêu hóa như tiêu chảy, nôn ói. Một số triệu chứng thần kinh cũng có thể xuất hiện như cứng gáy, rối loạn vận động nhãn cầu, mất ý thức hoặc tăng phản xạ gân xương.
Giai đoạn toàn phát diễn ra từ ngày thứ ba đến ngày thứ bảy kể từ khi phát bệnh. Đây là giai đoạn nặng nề nhất với nhiều tổn thương não và rối loạn thần kinh nghiêm trọng. Người bệnh có thể bị mê sảng, rơi vào hôn mê sâu, co giật liên tục, rối loạn hô hấp, rối loạn nhịp tim. Nhiều bệnh nhân có biểu hiện co cứng cơ, giật rung cơ mặt và tứ chi. Đây cũng là giai đoạn nguy hiểm nhất, tỷ lệ tử vong rất cao.
Giai đoạn lui bệnh thường bắt đầu sau ngày thứ tám, khi nhiệt độ giảm dần và hết sốt sau khoảng 10 ngày nếu không có bội nhiễm. Tuy nhiên, dù qua khỏi, nhiều bệnh nhân vẫn để lại di chứng vĩnh viễn như điếc, liệt chi, rối loạn ngôn ngữ hoặc suy giảm trí tuệ.
Mức độ nguy hiểm và biến chứng
Viêm não Nhật Bản là bệnh có tỷ lệ tử vong cao, dao động từ 25 đến 35 phần trăm, và cao hơn ở các nước nhiệt đới. Trong số những người sống sót, khoảng 50 phần trăm phải chịu đựng di chứng thần kinh suốt đời. Những biến chứng thường gặp bao gồm động kinh, bại liệt, rối loạn hành vi, suy giảm trí nhớ, chậm phát triển trí tuệ, mất khả năng lao động.
Ngoài ra, người bệnh có thể gặp các biến chứng thứ phát như viêm phổi, viêm phế quản, viêm bàng quang, loét da do nằm lâu, hoặc rối loạn chuyển hóa. Một số di chứng muộn như động kinh hay hội chứng Parkinson có thể xuất hiện sau nhiều năm. Đây chính là gánh nặng lớn không chỉ về y tế mà còn về tâm lý, kinh tế đối với gia đình và xã hội.
Chẩn đoán viêm não Nhật Bản
Để chẩn đoán chính xác, bác sĩ thường chỉ định kết hợp nhiều xét nghiệm và kỹ thuật cận lâm sàng. Xét nghiệm máu có thể phát hiện sự thay đổi số lượng bạch cầu, tiểu cầu và men gan. Chọc dò dịch não tủy giúp nhận diện tình trạng tăng protein, tăng tế bào lympho. Chụp CT hoặc MRI cho thấy những tổn thương ở não, đặc biệt vùng đồi thị và hạch nền. Xét nghiệm huyết thanh học phát hiện kháng thể IgM đặc hiệu là tiêu chuẩn vàng xác nhận người bệnh đã nhiễm virus JEV.
Điều trị bệnh
Hiện nay chưa có thuốc kháng virus đặc hiệu dành cho viêm não Nhật Bản. Điều trị chủ yếu là hỗ trợ và kiểm soát triệu chứng. Các biện pháp thường áp dụng bao gồm truyền dịch ưu trương để chống phù não, dùng thuốc an thần và chống co giật, hạ nhiệt bằng thuốc hoặc chườm mát, hỗ trợ hô hấp và tim mạch khi có rối loạn. Người bệnh nặng cần được chăm sóc đặc biệt, theo dõi liên tục và ngăn ngừa bội nhiễm bằng kháng sinh. Chế độ dinh dưỡng đầy đủ, vệ sinh thân thể, thay đổi tư thế thường xuyên cũng là yếu tố quan trọng giúp bệnh nhân phục hồi tốt hơn.
Phòng ngừa viêm não Nhật Bản
Phòng bệnh luôn là biện pháp hữu hiệu nhất. Có hai hướng phòng ngừa chính:
Thứ nhất là vệ sinh môi trường và hạn chế muỗi sinh sản. Người dân cần thường xuyên dọn dẹp xung quanh nhà, phát quang bụi rậm, dọn dẹp chuồng trại gia súc, loại bỏ nơi nước đọng để muỗi không có chỗ sinh sản. Chuồng trại nên đặt xa khu vực sinh hoạt và nơi trẻ em vui chơi. Khi ngủ nên mắc màn, đồng thời sử dụng các biện pháp diệt muỗi và xua muỗi an toàn.
Thứ hai và quan trọng nhất là tiêm phòng vắc xin viêm não Nhật Bản. Việt Nam đã triển khai tiêm chủng rộng rãi từ nhiều năm qua và tỷ lệ mắc bệnh đã giảm rõ rệt. Trẻ cần được tiêm đủ từ hai đến ba mũi theo khuyến cáo để có hiệu lực bảo vệ lâu dài. Một mũi duy nhất chưa đủ tác dụng, tiêm hai mũi đạt hiệu lực hơn 80 phần trăm, tiêm đủ ba mũi có thể bảo vệ từ 90 đến 95 phần trăm trong vòng ba năm.
Kết luận
Viêm não Nhật Bản là căn bệnh truyền nhiễm cực kỳ nguy hiểm, có thể gây tử vong nhanh chóng hoặc để lại di chứng nặng nề cho người bệnh, đặc biệt là trẻ em. Vì chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, việc chủ động phòng ngừa bằng vắc xin và các biện pháp kiểm soát muỗi là lựa chọn tốt nhất hiện nay. Các bậc phụ huynh cần chú ý đưa trẻ đi tiêm đúng lịch, đồng thời giữ gìn môi trường sống sạch sẽ, an toàn để bảo vệ sức khỏe cho cả gia đình.
👉 Bạn có thể xem thêm chi tiết về độ tuổi, số mũi tiêm tại Đây
👉 Mọi thông tin chi tiết liên hệ Đây
